Kolebką polskiego sokolstwa był Lwów. Dnia 29 grudnia 1866r. złożono do Namiestnictwa we Lwowie wniosek podpisany przez Józefa Millereta, Jana Dobrzańskiego i Kornela Hoffmana, prosząc o zatwierdzenie statutu Towarzystwa. Zatwierdzenie statutu w dniu 7 lutego 1867r. przyjmuje się za datę narodzin polskiego „Sokoła”1
Sokół jako godło od początku towarzyszył historii powstałych w drugiej połowie XIX w. towarzystw gimnastycznych. W okresie zaborów przywoływał skojarzenia Orła Białego zakazanego po utracie niepodległości polskiego godła narodowego. Dla Polaków umieszczony na czerwonym polu biały sokół symbolizował polskość. Postawa sokoła w godle, ukazującego go jako zrywającego się do lotu ptaka, była przesłaniem wolności, narodowego i państwowego odrodzenia, natomiast ciężarki w szponach oznaczały siłę, przezwyciężenie niewoli. Stąd jednoznaczny wniosek pozwalający uznać godło „Sokoła” za symbol walki o niepodległość.2
Oficjalnie celem Towarzystwa, w myśl statutu, było rozwijanie tężyzny fizycznej poprzez ćwiczenia, organizowanie wycieczek, śpiewu oraz zajęć z szermierki. W praktyce system wychowawczy „Sokoła” ukierunkowany był na kształtowanie postaw patriotycznych i obywatelskich. Karność, obowiązkowość, mundur i wojskowe szeregi, a także wspólna praca nad samodoskonaleniem, powodowały, że wśród członków wytworzyło się poczucie braterstwa, stąd sokoli nazywali siebie druhami. Tym samym akceptując jedność w procesie rozwoju fizycznego i duchownego. Hymnem Towarzystwa był „Marsz Sokołów”, autorstwa Jana Lama. Począwszy od 1881r. oficjalnym organem prasowym Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” był „Przewodnik Gimnastyczny”.3
Sam strój sokoli przechodził pewną ewolucję, Wyróżniano jego dwa rodzaje: strój ćwiczebny, noszony w czasie ćwiczeń gimnastycznych i czamare tj. oficjalny mundur galowy. Po burzliwej debacie specjalna komisja mundurowa na polecenie wydziału „Sokoła” we Lwowie, opublikowała na łamach „Przewodnika Gimnastycznego” w 1885r. projekt stroju składającego się z czamarki kościuszkowskiej szarawarów (spodnie), czapki tzw. batorówki z daszkiem rogatym, koszuli koloru amarantowego, czarnego, skórzanego pasa, butów z cholewami kroju polskiego i rękawiczek. Taki typ munduru sokolego przyjął się wkrótce w całej Galicji.4
W 1884r. zostało utworzone w Tarnowie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Miasto stało się siedzibą okręgu II (tarnowskiego) związku. W 1913r. w okręgu II- Tarnów istniało 21 Towarzystw- gniazd sokolich. Łącznie skupiały one 2239 członków. Gniazda „Sokoła” w 1913r. w regionie tarnowskim istniały, w następujących miejscowościach: Brzesko, Ciężkowice, Dąbrowa, Nieciecza, Radłów, Otfinów, Tarnów, Tarnów-Strusina, Tuchów, Wojnicz, Zakliczyn, Żabno.5
W 1889r. powstaje w Dąbrowie (od 28 lutego 1937-Dąbrowa Tarnowska) Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”6 Jego prezesem został Jerzy Braun. W skład zarządu wchodzili m. in: Stanisław Górski, Łukasz Staśko, ks. Władysław Słowiński, inż. Stanisław Szpak, Jan Sieroń, Mieczysław Molak, Julian Sieroń, Mieczysław Guzik, Władysław Trybowski, Michał Duszyński i Marian Wójtowicz. Utworzono następujące sekcje sportowe: piłki nożnej, gimnastyczną, lekkoatletyczną, łuczniczą, strzelecką i pływacką. „Sokół” też był organizatorem większości obchodów patriotycznych, wieców i manifestacji. Prawdopodobnie 10 maja 1910r. oddany został do użytku budynek „Sokoła”- dziś siedziba Dąbrowskiego Domu Kultury i kina o tej samej nazwie. W tym roku dąbrowski „Sokół” miał 110 członków. Członkowie dąbrowskiego „Sokoła” aktywnie włączyli się do walki o niepodległość Polski w latach 1914-1927.
Na początku 1919r. w Polsce oficjalnie ogłoszono powstanie Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”. W okresie międzywojennym dąbrowski „Sokół” kontynuował działalność społeczno – wychowawczą, sportową i paramilitarną.
W 1920r. w Dąbrowie oddano do użytku Prywatne Gimnazjum Koedukacyjne Towarzystwa Przyjaciół Szkoły Średniej. Z jego powstaniem nierozerwalnie łączy się historia „Sokoła” i Klubu Sportowego „Dąbrovia”. Mianowicie uczniowie starszych klas zorganizowali drużynę piłkarską. W 1922r. drużyna przekształciła się w Sokoli (jako, że pod pieczą Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”) Klub Sportowy „Dąbrovia”. Prezesem „Sokoła”, a zarazem i „Dąbrovii” był w omawianym okresie inż.arch. Stanisław Szpak (1876-1936). Był on kierownikiem Wydziału Drogowego w Radzie Powiatowej w Dąbrowie, później prowadził Biuro Architektoniczne i Geodezyjne. Wiceprezesem był dr praw Władysław Trybowski, skarbnikiem Jan Wilk, zaś członkami zarządu: Jan Zając, Wincenty Seweryn, Józef Zawierucha i Szymon Stano. Opiekunem najprężniejszej sekcji- piłkarskiej, był z ramienia zarządu „Sokoła” student prawa Władysław Pleus, wspomagany przez handlowca- Eugeniusza Seweryna, technika- dentystę Antoniego Kornika i Józefa Gądka.7
Podczas okupacji niemieckiej i sowieckiej członkowie „Sokoła” stanęli w obronie ojczyzny. Walczyli w kampanii wrześniowej 1939r., w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wśród żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego. Wielu z nich zginęło z bronią w ręku. Inni zostali zamordowani w niemieckich obozach koncentracyjnych, sowieckich łagrach i po wojnie w ubeckich kazamatach.8
Po zakończeniu II wojny światowej rządzący Polską komuniści nie pozwolili na legalizację „Sokoła”. Najwierniejsi jego członkowie przez prawie 50 lat w Polsce działali w konspiracji. Nadszedł rok 1989, komunizm w Polsce został obalony. Zaczęły powstawać gniazda związkowe. W dniu 21 lutego 1990r. w Warszawie odbył się Zjazd Założycielski Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. W zjeździe uczestniczyli przedstawiciele pięciu gniazd związkowych. Rejestracja nastąpiła 1 marca 1990r.
w Warszawie.
Odzyskanie przez Polskę suwerenności pozwoliło na reaktywowanie Towarzystw sokolich. W Tarnowie w 1995r. z ideą wznowienia działalności „Sokoła” wystąpił Andrzej Olejnik, członek Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Małopolska i współwydawca związkowego biuletynu z okresu stanu wojennego pt. „Świat Pracy”. Inicjator chciał nawiązać do chlubnej przeszłości przedwojennego „Sokoła”, a równocześnie do ideałów „Solidarności”, które były mu bliskie. Stąd przyjęto nazwę Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół- Świat Pracy”. Poniżej przedstawiamy główne założenia reaktywowanej organizacji.
Deklaracja Ideowo- Programowa
PTG „Sokół- Świat Pracy”
TG „Sokół- Świat Pracy”- zrzesza ludzi łączących zalety sprawnego ciała z postawą człowieka o prawym i szlachetnym charakterze, konsekwentnego w realizowaniu nakazów sumienia. Działalność Towarzystwa obejmuje prowadzenie regularnych zajęć o charakterze gimnastycznym, ogólnorozwojowym, jak i sportowym. Towarzystwo zajmuje się organizowaniem wypraw krajoznawczych i innych form aktywnego wypoczynku dla podnoszenia działalności duchowej i fizycznej społeczeństwa. Członkowie Towarzystwa poprzez udostępnienie dzieł sztuki i umożliwienie kontaktu z twórcami kultury zamierzają rozbudzać i pielęgnować wrażliwość etyczną i estetyczną społeczeństwa polskiego. Sokolstwo jest obrońcą naturalnego środowiska człowieka i przyrody ojczystej. Deklaruje się jako stowarzyszenie inspirowane etyką chrześcijańską co łączy się z postawą tolerancji w stosunku do ludzi o innych światopoglądach i zgodne jest z tradycją i doświadczeniem narodu polskiego. Zrzeszamy w naszych szeregach ludzi odpowiedzialnych, zdolnych do samodzielnego aktu twórczego, traktujących życie jako służbę Bogu i Ojczyźnie. Sokolstwo w najgłębszym ujęciu jego celów jest nowoczesną rycerską organizacją- rycerskim zakonem. 9
Pod koniec 2018r. z Andrzejem Olejnikiem nawiązał kontakt mgr filologii germańskiej Rafał Szydłowski nauczyciel Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. K. K. Baczyńskiego w Dąbrowie Tarnowskiej. W wyniku porozumienia w/w jednostce dydaktyczno- wychowawczej w dniu 13 grudnia 2018r. odbyło się Zebranie Założycielskie, mające na celu powołanie nowej organizacji. Przewodniczył mgr R. Szydłowski. W wyniku merytorycznej dyskusji utworzono i powołano organizacje Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół- Świat Pracy” w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im.
K. K. Baczyńskiego w Dąbrowie Tarnowskiej.
Członkowie PTG Sokół Dąbrowa Tarnowska: Władze Towarzystwa :
1.Rafał Szydłowski prezes, pełnomocnik sekcji strzeleckiej
2. Andrzej Skowron wiceprezes
3. Agnieszka Bukała sekretarz oraz pełnomocnik sekcji wolontariatu i pierwszej pomocy (zast Patrycja Piekielniak)
4.Andżelika Korzec komisja rewizyjna
5. Paweł Synowiec komisja rewizyjna
6. Adrian Babuśka komisja rewizyjna
7. Karolina Borzędowska skarbnik,
8.Kinga Kopońka Zast. skarbnika
9. Agnieszka Szułakiewicz pełnomocnik sekcji biegowej
10. Agnieszka Golemo zast. pełnomocnika sekcji biegowej
11. Marek Banaś zast. pełnomocnika sekcji biegowej
12. Janusz Wątroba
13. Mirosław Jastrząb
15. Robert Pantera
16. Adrian Janas
17. Krzysztof Franczak1
18. Beata Stachurska
19. Wiktoria Śpiewak
20. Robert Grad
21. Przemek Wnęk
Członkowie niepełnoletni:
- Agnieszka Kogut
- Aleksandra Sojka
- Aleksandra Mazur
- Eryk Szlosek
- Ewelina Wąż
- Gabriela Ryś
- Jakub Strycharz
- Kamila Machaj
- Kinga Starzec
- Jakub Dojka
- Małgorzata Wąż
- Martyna Bal
- Natalia Wawrzonek
- Oliwia Błachaniec
- Patrycja Górska
- Patrycja Niemiec
- Patrycja Piekielniak
- Patryk Pyzik
- Roksana Kawa
- Wiktoria Sak
- Anna Żurawska
- Daniel Wąż
Założyciele Towarzystwa żywią nadzieję, że powołana organizacja przyczyni się do poprawy kontaktów międzyludzkich, podwyższeniem sprawności intelektualnej
i sprawnościowej mieszkańców naszej Małej Ojczyzny.10
Opracował:
dr Andrzej Skowron
1 J. Snopko, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Galicji 1867-1914, Białystok 1997, s.36.
2 P. Juśko, Dzieje Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Tarnowie w latach 1883-1939,(w:) Tarnów w czasach burmistrza Tadeusza Tertila. Pod red. P. Juśko, Tarnów 2007, s.88
3 K. Stryjkowski, Działalność kulturalna, oświatowa i prawno -wydawniczą (w:).Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach 1867-1997. Pod red. E. Małolepszego i Z. Pawluczuka, Częstochowa 2001, s. 148-149.
4 P. Juśko, Dzieje Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół{„ w Tarnowie..., s. 88.
5 M. Szewczyk, Tarnowskie gniazdo. Historia i współczesność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Tarnowie , Tarnów 2000, s.50
6 K. Moskal, Dąbrowa Tarnowska. Kronika miasta i gminy, Dąbrowa Tarnowska 2015, s.74.
7 J. Rzeszuto, Od „Sokoła” do „Dąbrovii”, Dąbrowa Tarnowska 1992, s.7.
8 M. Żychowska, Represje Komunistyczne w Tarnowskiem 1945-1956, T.3. Miasto i powiat Dąbrowa Tarnowska, Kraków 2016, s.101.
9 Deklaracja Ideowo- Programowa PTG „Sokół- Świat Pracy”- Tarnów 1995.
10 Protokół z Zebrania Założycielskiego- Dąbrowa Tarnowska 2018.